EΘΝΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ

Α λ υ <Οι> κ ο λ ο γ ί α

ΙΔΡΥΤΙΚΟΣ - ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ

ΚΠΕ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ

Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μεσολογγίου στηρίζοντας το θεσμό των Θεματικών Δικτύων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης προχώρησε στο σχεδιασμό και την υλοποίηση Εθνικού Θεματικού Δικτύου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης εθνικής εμβέλειας (Εθνικό Θεματικό Δίκτυο) με θεματικό πλαίσιο που αφορά στις αλυκές και το αλάτι.

ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΙΔΡΥΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ

Γνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο των Δικτύων Π.Ε. όσον αφορά: α) στην οργανωμένη επιστημονική, διδακτική και παιδαγωγική προσέγγιση των περιβαλλοντικών θεμάτων που μπορούν να αναπτύξουν σ' ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο τύπο υγροτόπων το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας του Μεσολογγίου: τις αλυκές, β) στην προσφορά γνώσης και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση ομάδων που μπορούν να επιτύχουν μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες και βιωματικές μεθόδους και δραστηριότητες που προωθούν, γ) στην ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών, δ) στην ενθάρρυνση ανάπτυξης πρωτοβουλιών και δράσεων αλλά και ε) στη δυνατότητα δημιουργίας και διατήρησης ενός επικοινωνιακού πλαισίου μεταξύ μαθητών/εκπαιδευτικών διαφορετικών περιοχών και κοινωνικών φορέων, το ΚΠΕ Μεσολογγίου  προχώρησε στη δημιουργίας νέου Εθνικού Θεματικού Δικτύου.

Όσο αφορά στην επιλογή του θεματικού πλαισίου, σε αυτό συνέβαλαν μια σειρά από λόγους που σκιαγραφούν και τη σκοπιμότητα ίδρυσης του συγκεκριμένου Θεματικού Δικτύου.

Γενικά:

Σ’ ολόκληρη τη μακρόχρονη παρουσία του στον ελλαδικό χώρο, η ζωή του ανθρώπου ήταν στενά συνυφασμένη με τους υγρότοπους. Μέσα από τις πολλαπλές λειτουργίες που επιτέλεσαν διαχρονικά και την ποικιλία των οικοσυστημάτων που υποστήριξαν, οι υγρότοποι αποτέλεσαν το σκηνικό της ιστορίας και του πολιτισμού. Καθόρισαν τόπους διαβίωσης και γεωγραφικά όρια, σχέσεις επικοινωνίας και συσχετισμούς δυνάμεων, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές δομές στο πέρασμα των χρόνων. Διαπαιδαγώγησαν και ενέπνευσαν.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο άλλαξαν πολλά. Κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, σε εθνικό επίπεδο, περίπου το 60% της συνολικής έκτασης των υγροτόπων χάθηκε οριστικά. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως συνέβη με τη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, υγρότοποι άλλαξαν χρήση προκειμένου να ανταποκριθούν στις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες ενός αυξανόμενου πληθυσμού και ενός διογκούμενου καταναλωτικού προτύπου, που απαιτούσε όλο και μεγαλύτερη, όσο και αλόγιστη καταβολή φυσικών πόρων. Σε ένα τέτοιο εθνικό πλαίσιο ανάπτυξης, μεγάλο τμήμα της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου αποκόπηκε από τις προϋπάρχουσες φυσικές διεργασίες, για να μετατραπεί στο μεγάλο αλοπήγιο της χώρας, υπακούοντας σε φωνές ανάπτυξης και επιταγές εκπορευόμενες από το όραμα του εκσυγχρονισμού. Έτσι δημιουργήθηκαν οι αλυκές, ενώ στην ίδια λογική αλυκές λειτούργησαν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Το εντυπωσιακό με τις αλυκές ήταν πως αν και αποτέλεσαν πεδία επιχειρηματικής δραστηριότητας, μάλιστα καταλαμβάνοντας πολύ μεγάλες εκτάσεις, μετατράπηκαν σταδιακά σε υγρότοπους εξαιρετικής σπουδαιότητας, που σε κάποιες μάλιστα περιοχές συνιστούν και τους μοναδικούς εναπομείναντες υγρότοπους.Ο αλοπηγικός χάρτης της χώρας περιλαμβάνει σήμερα:

 Ι. Ενεργές αλυκές:

Αλυκή Άσπρης-Μεσολογγίου, Αλυκή Τουρλίδας-Μεσολογγίου, Αλυκή Κίτρους-Πιερίας, Αλυκή Καλλονής-Λέσβου, Αλυκή Πολίχνιτου-Λέσβου, Αλυκή Μέσης-Ροδόπης, Αλυκή Νέας Κεσσάνης-Ξάνθης, Αλυκή Μεγάλου Εμβόλου-Θεσσαλονίκης, Αλυκή Μήλου, Αλυκή Κυθήρων.

 ΙΙ. Αλυκές παυμένες/ανενεργές:

Αλυκή Λευκίμης-Κέρκυρας, Αλυκή Κόπραινας-Άρτας, Αλυκή Αλεξάνδρου-Λευκάδας, Αλυκή Λεχαινών-Ηλείας, Αλυκή Κατασταρίου-Ζακύνθου, Αλυκή Κοπανά-Εύβοιας, Αλυκή Αναβύσσου-Αττικής, Αλυκή Ελούντας-Κρήτης, Αλυκή Τιγκάκι-Κως, Αλυκή Σάμου.

 ΙΙΙ. Αλυκές υπό κατασκευή:

Αλυκή Λήμνου.

Οι αλυκές αυτές (ενεργές και μη), διάσπαρτες σε όλη τη χώρα, δημιουργούν ένα ξεχωριστό υγροτοπικό πλέγμα που χρήζει ιδιαίτερης μελέτης και προστασίας, ενώ η διαχείρισή τους μέσα από αειφορικές πρακτικές μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία βιώσιμων τοπικών κοινωνών.

Ειδικά:

α) Το ΚΠΕ Μεσολογγίου από την ίδρυσή του (2007) και μέχρι σήμερα υλοποιεί τέσσερα ομοθεματικά Εκπαιδευτικά Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης:

1. «Αλυκές Μεσολογγίου», μονοήμερο για μαθητές/εκπαιδευτικούς
2. «Αλυκές Μεσολογγίου», διήμερο-τριήμερο για μαθητές/εκπαιδευτικούς
3. «Αλάτι ψιλό, αλάτι χοντρό», μονοήμερο (Προσχολική-Πρωτοσχολική Αγωγή)
4. «Αλυκές Μεσολογγίου», για ενήλικες.

Η πολύχρονη εμπειρία από την υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών και τη συνεργασία με επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς που αναπτύχθηκε για την υποστήριξή τους αφ’ ενός και αφ’ ετέρου το έντονο όσο και έκδηλο ενδιαφέρον των σχολικών ομάδων (τοπικών-περιφερειακών-εθνικών) και των συνοδών εκπαιδευτικών για τις αλυκές (όπου αλυκές, εννοούνται οι ηλιακές αλυκές) και το αλάτι (όπου αλάτι, εννοείται το θαλασσινό αλάτι που παράγεται στις ηλιακές αλυκές), καθώς και η ύπαρξη εκπαιδευτικού υλικού από το Κέντρο (Εκδόσεις της Π.Ο. του ΚΠΕ Μεσολογγίου) αποτελούν σημαντική βάση δεδομένων για την επιτυχή υποστήριξη και ανάπτυξη του Δικτύου, επιδιώκοντας το Κέντρο να καταστήσει μέσω του Δικτύου την πολύτιμη γνώση και εμπειρία κοινή σε όλα τα συνεργαζόμενα μέλη και σχολεία.

• Οι αλυκές αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους τύπους υγροτόπων. Ειδικότερα οι Αλυκές Μεσολογγίου αποτελούν τις μεγαλύτερες αλυκές της χώρας. Είναι επίσης ενταγμένες στο μεγαλύτερο υγρότοπο της χώρας – τη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, της οποίας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι. Λόγω της ιδιαίτερης συμβολής τους στον παγκόσμιο υγροτοπικό χάρτη και της σημαντικής βιοποικιλότητας που υποστηρίζουν, οι αλυκές συνιστούν περιοχές υψηλής περιβαλλοντικής αξίας, προστατευόμενες για το λόγο αυτό από διεθνείς, ευρωπαϊκές και εθνικές συνθήκες προστασίας (Ramsar, Natura, ΚΥΑ, κλπ.)        

• Οι αλυκές ως ανθρωπογενή οικοσυστήματα αποτελούν χαρακτηριστική περίπτωση συμπόρευσης ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος, καθώς οι δύο αυτές φαινομενικά αντίρροπες δυνάμεις αποδεικνύεται ότι στην περίπτωση των αλυκών μπορούν να λειτουργήσουν προς την ίδια κατεύθυνση – της υποστήριξης της ζωής. Πέρα από μια επιχειρηματική δραστηριότητα με παραγόμενο ένα τοπικό προϊόν που θα μπορούσε να προσδώσει αυτάρκεια στη χώρα, οι αλυκές συνιστούν ταυτόχρονα έναν ξεχωριστό και πολύ σημαντικό τύπο υγροτόπων και ταυτόχρονα ένα έξοχο παράδειγμα αειφορικής διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, διότι: α) η οικονομική τους ευρωστία βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση από την ορθή περιβαλλοντική τους διαχείριση, β) μέσα από ένα πλαίσιο αειφορικής διαχείρισής τους μπορούν να συμβάλουν στην οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική και βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής όπου βρίσκονται και γ) οι αρνητικές επιπτώσεις των ανθρώπινων παρεμβάσεων (ανάσχεση της φυσικής διαδοχής και ασύνετες πρακτικές) εξισορροπούνται από τις θετικές (βιοποικιλότητα, χρήση ανανεώσιμων φυσικών πόρων και πηγών ενέργειας, περιορισμένη και για πολύ μικρό χρονικό διάστημα ανθρώπινη παρουσία.

• Το αλάτι ως ένα προϊόν παραγόμενο κατά βάση με την ίδια παραδοσιακή τεχνική που ακολουθείται στις ηλιακές αλυκές από πολύ παλιά, αποτελεί βασικό συστατικό συνυφασμένο τόσο με τη διατήρηση της ζωής μέσα από τις δεκατέσσερις και πλέον χιλιάδες καταμετρημένες σήμερα χρήσεις του, όσο και με την ίδια την ιστορία του ανθρώπου.

• Η παρουσία των αλυκών τόσο κοντά στην πόλη του Μεσολογγίου άσκησε έντονες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές επιδράσεις, προσδιορίζοντας την ιστορία και την ταυτότητα της, ενώ μέσα από το παράδειγμα και άλλων αλυκών στη χώρα καθώς και την παγκόσμια ιστορία του αλατιού αποδεικνύεται ότι οι αλυκές συνέβαλαν πάντα, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, στην πολιτισμική ποικιλότητα των περιοχών που αναπτύχθηκαν. Πέρα από ζωτική ουσία το αλάτι έγινε διαχρονικά φορέας οικονομικής, κοινωνικής, ιστορικής, πολιτισμικής διαμόρφωσης των ανθρώπινων κοινωνιών τόσο σε περιοχές όπου αναπτύχτηκαν αλυκές όσο και σε κάθε κοινωνία που ακολουθώντας τους «δρόμους του αλατιού» έπρεπε να προμηθευτεί αλάτι για τις ποικίλες χρήσεις του.

• Το θέμα του Δικτύου έχει άμεση σχέση με το τρέχον θεματικό έτος 2012-2013 της «Δεκαετίας της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη» (UNESCO): «Ανθρωπογενές περιβάλλον και αειφόρος διαχείριση».